Maksymilian Basista

księgarz

Maksymilian Basista urodził się 7 sierpnia 1883 r. w Górkach, w powiecie rybnickim. Jego rodzicami byli rolnicy Jan i Franciszka, z domu Kałuża. W jego domu rodzinnym kultywowano tradycje polskie. W latach 1889–1896 uczęszczał do szkoły ludowej w Górkach, po której ukończeniu podjął pracę w hucie „Silesia” w Paruszowcu. W 1899 r. wyjechał do Westfalii, gdzie zatrudnił się jako górnik w kopalni Prosper II, znajdującej się w miejscowości Bottrop. Brał udział w życiu społeczno-kulturalnym miejscowej polonii. W Bottrop założył towarzystwo gimnastyczne „Sokół” i oddział śpiewaczy „Wyspiański”. W 1903 r. wstąpił do koła towarzystwa „Eliusis”, założonego przez prof. Wincentego Lutosławskiego. W latach 1903–1906 odbył służbę wojskową w 56 Pułku Piechoty Cesarstwa Niemieckiego, stacjonującym w Cleve i Wessel nad Renem.

W 1906 r. Maksymilian Basista został wybrany przez członków koła do uczestnictwa w kursie instruktorskim dla działaczy społecznych i narodowych, organizowanym w Seminarium Narodowego Wychowania w Krakowie. Pseudonim „Klin” zasugerował prof. Wincenty Lutosławski: Ty Basista nazywać się będziesz Klinem. Prusacy zabierając Śląsk wdarli się klinem na teren Polski. Stare przysłowie mówi: Klin – klinem się wybija – więc Ty będziesz tym klinem, za pomocą którego Niemców wyklinujemy ze Śląska.

Po ukończeniu kursu w 1907 r. pozostał w Krakowie. Tam zaliczył kurs drukarski w zakładach graficznych W.L. Anczyca, kurs księgarski w wydawnictwie Gebethnera i Wolffa oraz wyższy kurs handlowy w Akademii Handlowej. W 1910 r. przeniósł się do Rybnika. Tam energicznie przystąpił do organizowania towarzystw polskich, kół wstrzemięźliwości i towarzystw śpiewaczych. W tym samym roku założył „Księgarnię Polską”. Następnie organizował sieć ruchomych bibliotek Towarzystwa Czytelni Ludowych. Doprowadził również do utworzenia towarzystw wstrzemięźliwości, które w styczniu 1911 r. połączyły się w Towarzystwo „Zgoda”. Z jego inicjatywy w 1913 r. z sekcji śpiewaczej Towarzystwa wyłoniło się działające w Rybniku Towarzystwo śpiewu „Seraf”.

Podczas I wojny światowej został wcielony do armii Cesarstwa Niemieckiego. Walczył na froncie zachodnim w bitwie pod Verdun, gdzie został ciężko ranny. Pomimo stwierdzenia niezdolności do dalszej służby nie został zwolniony jako osoba potencjalnie niebezpieczna: M. Basista Polak – niepewny – niebezpieczny polski agitator – podkreślono w jednym z niemieckich raportów.

Po powrocie wszedł w skład głównego dowództwa Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. 23 marca 1919 r. został, wraz z innymi działaczami POW GŚl., zatrzymany w swojej księgarni przez Grenzschutz i skazany na dziewięć miesięcy więzienia. Po uwolnieniu pełnił funkcję kierownika wydziału propagandy Głównej Komendy POW GŚl. Podczas I powstania śląskiego brał udział w lokalnych akcjach w okolicach Rybnika. Po ustaniu walk przedostał się do Sosnowca, a po amnestii działał nadal w Rybniku, prowadząc akcję plebiscytową. Pełnił również funkcję członka Komitetu Parytetycznego.

W latach międzywojennych wszedł do Rady Miejskiej i został jej przewodniczącym (do 1934 r.), a następnie wiceburmistrzem miasta. Za swoją działalność został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi oraz Gwiazdą Górnośląską.

Po wybuchu II wojny światowej opuścił Rybnik i ukrywał się w okolicach Krakowa. 3 września 1943 r. został jednak aresztowany. Przebywał w obozie koncentracyjnym w Auschwitz, następnie w obozie pracy w Bawarii, a po jego likwidacji – w obozie leśnym w Mattheim. Wyzwolony 2 maja 1945 r. przez wojska amerykańskie Maksymilian Basista powrócił do Rybnika, gdzie ponownie uruchomił swoją księgarnię. Jednak w 1948 r. został zmuszony przekazać ją organom spółdzielczym. W nowej rzeczywistości wycofał się również z działalności społecznej. Maksymilian Basista zmarł 3 listopada 1967 r.